Jaką dietę stosować przy marskości wątroby?

Dieta w marskości wątroby odgrywa kluczową rolę w spowalnianiu postępu choroby, poprawie samopoczucia pacjenta oraz zapobieganiu powikłaniom. Odpowiednio dobrany jadłospis ma za zadanie zahamowanie zwłóknienia miąższu, utrzymanie sprawności wątroby oraz wyrównanie pojawiających się niedoborów. Prawidłowe odżywianie daje szansę na lepsze rokowanie i wyższą jakość życia nawet w zaawansowanym stadium choroby.

Na czym polega marskość wątroby?

Marskość wątroby to przewlekły proces prowadzący do całkowitego przekształcenia struktury narządu. Dochodzi do zastąpienia zdrowej tkanki przez włóknistą, co znacząco obniża wydolność wątroby. Choroba rozwija się skrycie, prowadząc do zaburzeń metabolizmu białek, tłuszczów i węglowodanów, upośledzenia syntezy albumin oraz czynników krzepnięcia. Efektem są powikłania, takie jak żylaki przełyku, wodobrzusze czy encefalopatia. Dlatego odpowiednia dieta stanowi jeden z kamieni węgielnych postępowania terapeutycznego.

Cel stosowania odpowiedniej diety

Podstawowym celem diety w marskości wątroby jest zapobieganie niedożywieniu, utrzymanie masy mięśniowej oraz zahamowanie progresji zmian wątrobowych. Dieta ma także na celu profilaktykę powikłań oraz skuteczne wyrównanie niedoborów białkowo-energetycznych. Kluczowe zadania to poprawa stanu odżywienia, wsparcie metabolizmu, zapobieganie utracie sił i odporności. W praktyce jadłospis musi być indywidualnie dostosowany do stopnia zaawansowania choroby oraz obecności powikłań.

Podstawowe zasady diety przy marskości wątroby

Stosowanie się do kilku zasad żywieniowych przynosi wymierne korzyści. Po pierwsze należy jeść 4–6 niewielkich, łatwostrawnych posiłków dziennie. Ważnym elementem jest ostatnia, bogatowęglowodanowa przekąska, spożywana późno wieczorem. Daje to szansę na ograniczenie katabolizmu białek w okresie nocnym. Bezwzględnie należy przestrzegać zakazu spożywania alkoholu, który przyspiesza uszkadzanie miąższu wątroby oraz rozwój powikłań. Priorytetem jest zachowanie całkowitej abstynencji.

Jadłospis powinien mieć formę wysokoenergetyczną i wysokobiałkową. Zaleca się czerpanie białka przede wszystkim z pełnowartościowych źródeł, takich jak chude mięso, ryby, produkty mleczne czy jaja. Tłuszcze zwierzęce należy ograniczyć na rzecz wartościowych tłuszczów roślinnych, pozyskiwanych z oliwy, olejów i orzechów. Unika się produktów ciężkostrawnych, smażonych, przetworzonych, ostrych oraz bogatych w błonnik zwłaszcza u pacjentów z powikłaniami, takimi jak żylaki przełyku.

Jakie produkty wybierać i czego unikać?

Menu powinno bazować na pełnowartościowym białku, z naciskiem na produkty niskotłuszczowe i świeże. Źródła białka pochodzenia zwierzęcego należy wybierać starannie, ograniczając udział tłuszczów nasyconych. Węglowodany najlepiej dostarczać w postaci złożonej, czyli z produktów bogatoziarnistych. Odpowiednia rotacja oraz różnorodność warzyw i owoców to kolejna istotna kwestia — powinny pojawiać się w co najmniej 5 porcjach dziennie, przygotowywane na miękko, by nie obciążać przewodu pokarmowego.

Wszelkie wysoko przetworzone i słone produkty należy z diety wyeliminować. Ograniczenie dotyczy również potraw smażonych, wędzonych, konserwowych i wysoko błonnikowych, gdyż mogą one negatywnie wpływać na stan przewodu pokarmowego i utrudniać trawienie. Odpowiednie nawodnienie pozostaje kluczowe — warto pić około 2 litrów wody na dobę, o ile lekarz nie zalecił innej objętości przy obecności wodobrzusza lub obrzęków, kiedy razem z wodą ogranicza się także sól.

Dieta powinna być możliwie łatwostrawna, eliminując wszystko, co mogłoby drażnić przewód pokarmowy lub prowokować powikłania, takie jak krwawienia z żylaków przełyku.

Zapotrzebowanie na energię i białko

W przypadku niewyrównanej marskości wątroby zapotrzebowanie organizmu na energię wzrasta, osiągając 35–40 kcal na każdy kilogram masy ciała na dobę, a nawet do 42–45 kcal/kg/dobę u osób wyraźnie niedożywionych. Konieczna jest także podaż białka na poziomie 1,2–1,5 g na kg masy ciała na dobę. Jadłospis układa się tak, by pokrywać te zwiększone potrzeby i jednocześnie nie przeciążać chorej wątroby. Przy wyrównanej marskości (bez powikłań) dąży się do zachowania proporcji zdrowego żywienia z uwzględnieniem większej ilości białka i energii w stosunku do osób bez choroby.

Jeżeli na skutek choroby dochodzi do utraty masy ciała, utrudnione zostaje przyjmowanie pokarmów lub pojawia się niedożywienie, wskazane jest stosowanie dodatkowej suplementacji doustnej. Skład preparatów dobiera się indywidualnie w zależności od aktualnych potrzeb i ewentualnych powikłań.

Dieta w powikłaniach marskości wątroby

Pojawienie się powikłań wymaga dalszej indywidualizacji diety. W przypadku żylaków przełyku konieczne jest wprowadzenie posiłków półpłynnych, łatwiejszych do przełknięcia i bardziej delikatnych dla błony śluzowej. Wodobrzusze wymusza ograniczenie podaży sodu i płynów, by nie pogłębiać retencji płynów w organizmie. Gdy rozwija się encefalopatia, czasowo zaleca się ograniczenie ilości białka zwierzęcego, a w zamian zwiększenie udziału białka roślinnego w codziennym menu.

W każdej z tych sytuacji niezbędne jest ścisłe monitorowanie efektów żywienia oraz regularna ocena stanu odżywienia. Rozwój powikłań może wymagać czasowego lub trwałego modyfikowania jadłospisu oraz pogłębionego wsparcia żywieniowego.

Znaczenie edukacji i profilaktyki

Edukacja dietetyczna pacjentów oraz ich rodzin stanowi integralną część terapii. Odpowiednia wiedza pozwala na świadome bilansowanie posiłków, właściwy dobór produktów oraz eliminację błędów żywieniowych. Pacjent powinien być stale motywowany do przestrzegania abstynencji oraz profilaktyki powikłań. Regularna współpraca z dietetykiem i lekarzem hepatologiem umożliwia wychwycenie wszystkich zmian w stanie klinicznym oraz wdrożenie aktualnych zaleceń.

Obecnie na znaczeniu zyskuje personalizacja zaleceń oraz rozwój specjalistycznych preparatów odżywczych, zwłaszcza u osób szczególnie zagrożonych niedożywieniem czy skutkami choroby. Ważna jest również długofalowa edukacja społeczna skupiona na profilaktyce marskości, w tym zero tolerancji dla alkoholu.

Indywidualizacja diety i kierunki rozwoju zaleceń

Nie istnieje uniwersalny jadłospis dla wszystkich chorych na marskość wątroby. Skuteczna dieta wymaga dopasowania do aktualnej fazy choroby, jej powikłań oraz towarzyszących schorzeń. W praktyce oznacza to ścisłą indywidualizację zaleceń, elastyczne podejście do potrzeb żywieniowych i regularne dostosowywanie jadłospisu pod wpływem zmian klinicznych oraz wyników badań.

Współczesne kierunki rozwoju w dietetyce wątrobowej to personalizowana dieta, wykorzystanie nowych preparatów żywieniowych oraz szeroka profilaktyka i edukacja żywieniowa. Celem jest maksymalne opóźnienie progresji marskości, poprawa komfortu i wydłużenie życia pacjenta.